کتاب «ایران بین دو انقلاب» نوشته‌ی یرواند آبراهامیان، یکی از برجسته‌ترین آثار در حوزه‌ی تاریخ معاصر ایران است که با نگاهی جامعه‌شناختی و سیاسی، تحولات ایران را از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ بررسی می‌کند. این کتاب که ابتدا در سال ۱۹۸۲ به زبان انگلیسی منتشر شد، تلاش می‌کند تا ریشه‌های اجتماعی و سیاسی وقایع مهم ایران را در بازه‌ای هفتادساله کاوش کند. آبراهامیان، تاریخ‌نگار ارمنی-آمریکایی زاده‌ی ایران، با تکیه بر منابع گسترده‌ای چون اسناد بریتانیایی، مذاکرات مجلس و نشریات فارسی‌زبان، تصویری جامع و چندلایه از این دوره ارائه می‌دهد.
کتاب به سه بخش اصلی تقسیم شده است. بخش نخست به پیشینه‌ی تاریخی از اواخر دوره‌ی قاجار تا پایان حکومت رضاشاه می‌پردازد. آبراهامیان نشان می‌دهد که چگونه ضعف ساختار سیاسی قاجار و فشارهای خارجی و داخلی به انقلاب مشروطه منجر شد. او همچنین به سیاست‌های نوسازی رضاشاه و تأثیر آن بر جامعه، از جمله ایجاد طبقات جدید مانند روشنفکران و کارگران، اشاره می‌کند. بخش دوم، که مفصل‌ترین قسمت کتاب است، به سال‌های پرآشوب ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ شمسی اختصاص دارد. در این بخش، نقش حزب توده به‌عنوان یک نیروی سیاسی تأثیرگذار و همچنین وقایعی چون کودتای ۲۸ مرداد با دقت تحلیل می‌شود. آبراهامیان معتقد است که این دوره، به دلیل آشکار شدن تعاملات عمیق میان نیروهای اجتماعی و سیاسی، کلیدی برای درک تحولات بعدی است. بخش سوم به سال‌های پس از کودتا تا انقلاب اسلامی می‌رسد و ریشه‌های نارضایتی عمومی از رژیم محمدرضاشاه را بررسی می‌کند. او توسعه‌ی ناهمگون اقتصادی و اجتماعی را عامل اصلی شکل‌گیری انقلاب می‌داند و نقش روحانیت، به‌ویژه امام خمینی، را در بسیج مردم برجسته می‌کند.
یکی از ایده‌های اساسی کتاب، تأکید بر تعامل میان سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی مانند طبقات و گروه‌های قومی است. آبراهامیان به‌جای تمرکز صرف بر رویدادها یا شخصیت‌های تاریخی، ساختارهای زیربنایی جامعه را تحلیل می‌کند. او نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌های دولتی، از نوسازی رضاشاه تا برنامه‌های محمدرضاشاه، به تغییرات اجتماعی دامن زد و در نهایت به ناآرامی منجر شد. دیدگاه او که گاهی چپ‌گرایانه تلقی می‌شود، بر نقش طبقات و اقتصاد در شکل‌گیری جنبش‌ها تأکید دارد، اما در عین حال، اهمیت عوامل فرهنگی و مذهبی را نیز نادیده نمی‌گیرد.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان، به‌ویژه افراد بالای ۲۰ سال که علاقه‌مند به تاریخ، سیاست و جامعه‌شناسی هستند، مناسب است. خواندن آن برای نوجوانان ممکن است به دلیل پیچیدگی تحلیل‌ها و نیاز به پیش‌زمینه‌ی تاریخی دشوار باشد. با این حال، دانشجویان، پژوهشگران و افرادی که به دنبال درک عمیق‌تری از تاریخ معاصر ایران‌اند، مخاطبان اصلی آن هستند.
کتاب های مشابه از نظرمحتوا:
از کتاب‌های مشابه می‌توان به «تاریخ ایران مدرن» نوشته‌ی خود آبراهامیان، «ریشه‌های انقلاب ایران» از نیکی کدی و «جامعه و دولت در ایران معاصر» از احمد اشرف اشاره کرد که همگی به تحلیل تحولات سیاسی و اجتماعی ایران پرداخته‌اند.
مطالعه‌ی این کتاب چه فوایدی دارد؟
شناخت دقیق‌تر تاریخ معاصر، تقویت تفکر انتقادی درباره‌ی رویدادها و درک ارتباط میان سیاست و جامعه. همچنین، به خواننده کمک می‌کند تا تأثیر تصمیمات گذشته را بر شرایط کنونی بهتر درک کند و از منظری نو به تاریخ نگاه کند.