کتاب «پیامبر و دیوانه» اثر جبران خلیل جبران، مجموعه‌ای از دو متن شاعرانه و فلسفی است که به ترتیب در سال‌های ۱۹۲۳ و ۱۹۱۸ منتشر شدند. این اثر، با زبانی ساده اما پر از تصاویر بصری و تأمل‌برانگیز، به کاوش در مفاهیم عمیق زندگی، عشق، آزادی و روح انسانی می‌پردازد. جبران، نویسنده‌ی لبنانی-آمریکایی، در این کتاب از زبان شخصیت‌هایی خیالی سخن می‌گوید که هر یک، مانند آینه‌ای، جنبه‌هایی از وجود انسان را بازتاب می‌دهند.
بخش اول، «پیامبر»، داستان مردی حکیم به نام مصطفی را روایت می‌کند که پس از دوازده سال زندگی در شهری خیالی به نام اورفالس، تصمیم به ترک آن می‌گیرد. پیش از رفتن، مردم شهر از او می‌خواهند که درباره‌ی موضوعات اساسی زندگی سخن بگوید. مصطفی در پاسخ، بیست‌وشش گفتار شاعرانه ارائه می‌دهد که هر یک به موضوعی چون عشق، ازدواج، کار، شادی، غم، آزادی و مرگ اختصاص دارد. او عشق را نیرویی توصیف می‌کند که هم شیرین است و هم دردناک، و آزادی را چیزی می‌داند که تنها با رها کردن وابستگی‌ها به دست می‌آید. سخنانش، مانند نسیمی آرام، ذهن را به سوی تأمل در معنای زندگی می‌برد و از خواننده می‌خواهد که به جای جست‌وجوی پاسخ‌های قطعی، زیبایی پرسش‌ها را در آغوش بگیرد.
بخش دوم، «دیوانه»، مجموعه‌ای از حکایت‌های کوتاه است که از زبان مردی روایت می‌شود که خود را دیوانه می‌نامد. این شخصیت، با طنزی گزنده و متناقض، به نقد هنجارهای اجتماعی و رفتارهای انسانی می‌پردازد. او در داستان‌هایی مثل «چگونه خدا شدم» یا «هفت خودم»، نشان می‌دهد که دیوانگی‌اش در واقع نوعی بیداری است؛ بیداری‌ای که او را از قید تعصبات و نقاب‌های دروغین آزاد کرده. این بخش، خواننده را به خنده و تأمل همزمان وا می‌دارد و از او می‌خواهد که به دیوانگی به چشم نوعی حکمت نگاه کند.
ایده‌ی اصلی کتاب، دعوت به خودشناسی و پذیرش پارادوکس‌های زندگی است. جبران معتقد است که انسان در تضادها رشد می‌کند: شادی و غم، آزادی و اسارت، عقل و جنون، همگی بخشی از وجود او هستند. او با زبانی شاعرانه، مفاهیم پیچیده‌ی فلسفی و عرفانی را به شکلی ساده و قابل لمس بیان می‌کند و خواننده را به سفری درونی می‌فرستد.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان بالای ۱۸ سال مناسب است؛ کسانی که تجربه‌ی زندگی و دغدغه‌های وجودی را درک کرده‌اند و می‌توانند از لایه‌های عمیق‌تر آن لذت ببرند. برای نوجوانان ممکن است کمی انتزاعی یا سنگین باشد، مگر اینکه به ادبیات شاعرانه و فلسفی علاقه داشته باشند.
از کتاب‌های مشابه می‌توان به «چنین گفت زرتشت» اثر فریدریش نیچه، «سفر به سوی خویشتن» از هرمان هسه و «دیوان شمس» مولانا اشاره کرد که هر یک به شکلی شاعرانه به مسائل وجودی و معنوی پرداخته‌اند.
مطالعه‌ی «پیامبر و دیوانه» چه فوایدی دارد؟
اول، ذهن را به سوی پرسش‌های بزرگ زندگی باز می‌کند و آرامش درونی را تقویت می‌کند. دوم، با زبان شاعرانه‌اش، حس زیبایی‌شناسی را پرورش می‌دهد. سوم، خواننده را تشویق می‌کند که از زاویه‌ای تازه به دنیا و خودش نگاه کند. این کتاب، گنجینه‌ای است برای کسانی که در پی حکمت و زیبایی در میان روزمرگی‌اند.