دیالکتیک روشنگری

وقتی فلسفه مدرن با فیلسوفانی همچون دکارت شکل گرفت و علم‌گرایی با تلاش‌ها و نتایج گالیله و نیوتن به بخشی اصلی از زندگی بشر تبدیل شد، یکی از اهداف آن از بین بردن «ترس» در میان جامعه و افراد بود. بشری که فکر می‌کرد با علم و عقل می‌تواند برای هر رویداد طبیعی و اجتماعی علتی بیابد، تصور کرد که می‌تواند ترس را دیگر برای همیشه از بین ببرد. اما ترس از بین نرفت. روشنگری مفهومی بود که یکی از اهدافش از بین بردن ترس بود. اما همین روشنگری جنگ‌های خانمان‌سوزی را به ارمغان آورد که ترس‌هایی بزرگ‌تر را در دل مردم ایجاد کرد. از ظهور ناپلئون تا جنگ جهانی اول و گسترش فاشیسم و نسل‌کشی یهودیان در جنگ جهانی دوم همه اتفاقاتی بود که ترس در دل جامعه انداخت. اما چرا با وجود افزایش دانش بشری آن هم با چنین سرعتی کسانی همچون هیتلرو استالین را تجربه کردیم؟ چرا ترس از بین نرفت و اخلاق و روشنگری و صلح جهانی که امانوئل کانت فیلسوف آلمانی از آن صحبت می‌کرد اتفاق نیفتاد؟ اینها پرسش‌هایی است که بسیاری را وقتی که شوک جنگ جهانی دوم به پایان رسید، وقتی خرابه‌های اروپا بعد پایان بمب‌باران‌ها را به تماشا نشستند، سراغ بشر آمد. چرا بشری که بعد از پایان دوران متعصب و بسته تسلط کلیسا، از زمان فیلسوفانی همچون روسو درباره حقوق خصوصی هر فرد سخن سر می‌داد عاقبت مدرنیته‌اش به فاجعه هیروشیما و اردوگاه‌های کار اجباری کشید؟ دیالکتیک روشنگری در همین باب بحث می‌کند. چرا ترس هنوز وجود دارد؟ ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو که از دغدغه اصلی وی فاشیسم و چرایی آن بود در کتاب دیالکتیک روشنگری به مسئله ترس و روشنگری پرداخته‌اند. آدورنو حساسیستی بسیاری نسبت به آشویتس داشت تا به آن حد که ادعا کرد که بعد از دیدن اردوگاه‌های کار اجباری، شعر گفتن جایز نیست. هرچند کتاب دیالکتیک روشنگری بیشتر درباره رویدادهای قرن بیستم همچون جنگ جهان بحث می‌کند، اما رویکرد و روش این دو نویسنده و مباحث مطرح شده در این کتاب هرگز کهنه نشد. چرا که ترس‌های سیاسی هرگز از بین نرفت. از جنگ سرد و ترس از جنگ هسته‌ای که می‌رفت تمام جهان را تهدید کند تا ترس‌های جدیدتری که پس از حملات یازده سپتامبر و با عنوان «ترس از تروریسم» شکل گرفت.