ذهن روسی در نظام شوروی

آیزا برلین فیلسوف لیبرال یکی از منتقدان سرسخت مارکسیسم در قرن بیستم بود. ذهن روسی در نظام شوروی کتابی در باره انقلاب اکتبر 1917 روسیه است که بررسی علت های شکست این انقلاب می‌پردازد. آیزا برلین طی سفرهایی که به روسیه از زمان استالین تا سال‌های پایانی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی داشت، دست به بررسی وضعیت فرهنگی و اقتصادی و سیاسی دروسیه شوروی زده است.ذهن روسی در نظام شوروی کتابی نه فقط درباره مردم روسیه و انقلاب اکتبر که درباره شرق به طور کلی است. خاطره‌نویسی آیزا برلین در برخی قسمت‌ها شباهت‌هایی را بین اتحاد جماهیر شوروی و رمان‌هایی همچون مزرعه حیوانات و جوروج اورول منتقل می‌کند که خود سندی مستقیم برای بررسی حکومت‌های توتالیتر است. آیزا برلین بخشی از عدم موفقیت کمونیسم در روسیه و تبدیل شدن آن به یک دیکتاتوری عظیم و قدرتمند را در «ذهن روسی» و تفکر شرقی می‌بیند. آیزا برلین از واژه «دیالکتیک مصنوعی» استفاده می‌کند که می‌تواند توصیفی در دقیق از خوانش مارکسیسم در در روسیه به طور خاص و در شرق به طور عام بادش. بررسی آیزا برلین درباره شوروی، علاوه بر پاسخ دادن به یک سری پرسش‌ها درباره این که چرا شوروی شکست خوررد می‌دهد، می‌تواند در بررسی انقلاب‌های مارکسیستی در چین، کوبا، آفریقا هم مفید واقع شود؛ چرا که در اینجا ذهن روسی را به راحتی می‌توان هم معنی با «ذهن شرقی» و «ذهن خاورمیانه‌ای» دانست. کتاب ذهن روسی و نظام شوروی علاوه بر بررسی شباهت‌های فرهنگی شرق، به شکل ویژه در امور سیاسی، به دلیل خاطره‌نویسی، برخورد آیزا برلین با نویسندگان بزرگ شوروی را هم دارد که آنها نیز به نوع خود جذاب و خوانندنی است. از جمله این افراد آنا آخماتووا است که از شاعران مطرح روسیه در قرن بیستم بود. از طرفی آیزا برلین درست در اوج قدرت استالینی به مسکو رفت و دو سال پس از شکست محاصره لنینگراد و پایان جنگ جهانی دومی به این شهر که در طول جنگ با خاک یکسان شده بود سفر کرد. این مواجهه‌های مستقیم با شرایط آن روزهای این دو شهر خاطرات و نظرات آیزا برلین را مهم‌تر و خواندنی‌تر می‌کند.