کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» نوشته‌ی ارتشبد حسین فردوست، یکی از آثار مهم و بحث‌برانگیز در زمینه‌ی تاریخ معاصر ایران است که از زاویه‌ی دید یکی از نزدیک‌ترین افراد به محمدرضاشاه پهلوی به رویدادهای دوران پهلوی می‌پردازد. این کتاب در دو جلد منتشر شده و جلد اول آن شامل خاطرات فردوست است که توسط عبدالله شهبازی ویرایش شده، در حالی که جلد دوم به تحلیل‌ها و اسناد تاریخی اختصاص دارد. فردوست که از کودکی هم‌درس و دوست صمیمی محمدرضاشاه بود و بعدها به مقامات ارشد اطلاعاتی و نظامی رسید، در این اثر از تجربه‌های شخصی و مشاهداتش برای ترسیم تصویری از درون دربار و ساختار قدرت در ایران سخن می‌گوید.
کتاب با روایت زندگی فردوست آغاز می‌شود؛ او که به دستور رضاخان به‌عنوان هم‌کلاس محمدرضا در دوران تحصیل در ایران و سوئیس انتخاب شده بود، رابطه‌ای عمیق با شاه آینده پیدا کرد. این دوستی به مرور به نقشی کلیدی در دربار تبدیل شد، جایی که فردوست نه‌تنها محرم اسرار شاه بود، بلکه به‌عنوان رئیس دفتر ویژه‌ی اطلاعات، وظیفه‌ی نظارت بر گزارش‌های امنیتی و اطلاعاتی کشور را بر عهده داشت. او در کتاب از این جایگاه برای افشای جزئیاتی استفاده می‌کند که پیش‌تر کمتر به آن‌ها پرداخته شده بود؛ از فساد در دربار و روابط پنهانی مقامات با قدرت‌های خارجی گرفته تا ضعف‌ها و تصمیم‌گیری‌های نادرست محمدرضاشاه که به سقوط رژیمش منجر شد.
یکی از نکات برجسته‌ی کتاب، توصیف فردوست از تأثیر نفوذ خارجی، به‌ویژه بریتانیا و آمریکا، بر سیاست ایران است. او معتقد است که رضاخان با حمایت بریتانیا به قدرت رسید و پس از او، محمدرضاشاه نیز تحت نفوذ این قدرت‌ها عمل می‌کرد. فردوست همچنین به نقش سازمان‌های اطلاعاتی مانند ساواک و گارد جاویدان پرداخته و از پشت‌پرده‌ی فعالیت‌های آن‌ها سخن می‌گوید. او سقوط پهلوی را نتیجه‌ی ترکیبی از نارضایتی‌های داخلی، ناکارآمدی شاه و فشارهای خارجی می‌داند و ادعا می‌کند که خود از پیش این فروپاشی را پیش‌بینی کرده بود.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان بالای ۲۵ سال مناسب است، زیرا درک محتوای آن نیازمند آشنایی با تاریخ معاصر ایران و توانایی تحلیل رویدادهای پیچیده‌ی سیاسی است. خوانندگان جوان‌تر ممکن است به دلیل حجم اطلاعات و سبک روایی سنگین کتاب، در فهم آن دچار مشکل شوند. با این حال، برای دانشجویان تاریخ، پژوهشگران و علاقه‌مندان به سیاست، این اثر منبعی غنی و جذاب است.
از کتاب‌های مشابه می‌توان به «ایران بین دو انقلاب» نوشته‌ی یرواند آبراهامیان، «خاطرات شعبان جعفری» و «تاریخ بیست‌ساله‌ی ایران» اثر حسین مکی اشاره کرد که هر یک از زوایای متفاوتی به تاریخ پهلوی پرداخته‌اند. مطالعه‌ی این کتاب فوایدی چون شناخت عمیق‌تر از ساختار قدرت در ایران، آگاهی از نقش عوامل خارجی در تاریخ کشور و تقویت نگاه انتقادی به روایت‌های رسمی دارد. همچنین، خواننده را به تأمل در چگونگی شکل‌گیری و فروپاشی نظام‌ها وا می‌دارد و درس‌هایی از گذشته برای درک بهتر حال ارائه می‌کند.