کتاب «مدار صفر درجه» نوشته‌ی احمد محمود، یکی از برجسته‌ترین رمان‌های ادبیات معاصر ایران است که در سال 1372 منتشر شد. این اثر، با نثری ساده و در عین حال تأثیرگذار، زندگی مردمان جنوب ایران را در دهه‌های پرآشوب قرن بیستم به تصویر می‌کشد. داستان در شهر اهواز و در گرمای طاقت‌فرسای «مدار صفر درجه» رخ می‌دهد، جایی که گرما نه‌تنها طبیعت را در بر گرفته، بلکه زندگی آدم‌ها را نیز به آتش کشیده است. احمد محمود با ظرافت، رنج‌ها، امیدها و سرخوردگی‌های مردمی را روایت می‌کند که در میان فقر، تبعیض و تحولات سیاسی گرفتار شده‌اند.
داستان حول محور براتعلی، جوانی از طبقه‌ی کارگر، می‌گردد که در جست‌وجوی کار و زندگی بهتر، با واقعیت‌های تلخ جامعه روبه‌رو می‌شود. او که در یک خانواده‌ی فقیر بزرگ شده، رویاهایی ساده اما دست‌نیافتنی دارد. در کنار او، شخصیت‌هایی چون صغری، همسرش، و دوستانش مانند غلام و نصرت حضور دارند که هر یک نمادی از بخشی از جامعه‌اند. براتعلی در کارخانه‌ی نفت مشغول به کار می‌شود، اما به‌زودی درمی‌یابد که این شغل نه‌تنها نجات‌بخش نیست، بلکه او را در چرخه‌ای از استثمار و ناامیدی گرفتار می‌کند. در این میان، اعتصاب کارگران و درگیری‌های سیاسی، که به جنبش‌های کارگری دهه‌ی 1320 اشاره دارد، به داستان عمق می‌بخشد.
یکی از ایده‌های اصلی کتاب، نمایش تضاد طبقاتی و بی‌عدالتی اجتماعی است. احمد محمود با توصیفات زنده از زندگی کارگران، بوی نفت، گرمای سوزان و خانه‌های محقر، خواننده را به دل واقعیت‌های خشن می‌برد. او نشان می‌دهد که چگونه فقر و ظلم، انسان‌ها را به سوی تصمیم‌های دشوار سوق می‌دهد. براتعلی و هم‌قطارانش، در حالی که برای بقا می‌جنگند، با حسرت به زندگی مرفه‌ترها نگاه می‌کنند، اما این حسرت به خشم و سپس به مبارزه تبدیل می‌شود. طبیعت خشن جنوب نیز، گویی خود یکی از شخصیت‌های داستان است که با بی‌رحمی‌اش بر آدم‌ها سایه می‌افکند.
رمان همچنین به روابط انسانی و تأثیر شرایط سخت بر آن‌ها می‌پردازد. عشق براتعلی و صغری، هرچند ساده، زیر فشار فقر و ناکامی رنگ می‌بازد. محمود با زبانی صمیمی، این روابط را چنان واقعی ترسیم می‌کند که خواننده خود را در کنار این آدم‌ها احساس می‌کند. پایان داستان، با تلخی و ابهامی که امضای احمد محمود است، خواننده را به تأمل وا می‌دارد: آیا امیدی هست یا این چرخه‌ی رنج پایانی ندارد؟
«مدار صفر درجه» نه یک رمان عاشقانه است و نه یک داستان پلیسی. اینجا، عشق رنگ می‌بازد و جنایت، چهره‌ای سیستماتیک و خشن به خود می‌گیرد. اینجا، داستان یک شهر است، شهری که زیر پوست آرامش ظاهری‌اش، التهابی سیاسی و اجتماعی نهفته است. اهواز، با نخلستان‌های سوخته و خانه‌های خاک گرفته‌اش، خود به شخصیتی در داستان بدل می‌شود، شاهدی خاموش بر رنج‌ها و امیدهای مردمانش.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان بالای 20 سال مناسب است، زیرا درک عمق اجتماعی و سیاسی آن نیازمند تجربه و آگاهی است.
کتاب های مشابه از نظر محتوا:
از کتاب‌های مشابه می‌توان به «همسایه‌ها» از خود احمد محمود، «تنگسیر» صادق چوبک، و «شوهر آهوخانم» علی‌محمد افغانی اشاره کرد که همگی به زندگی طبقات فرودست پرداخته‌اند. مطالعه‌ی «مدار صفر درجه» فوایدی چون شناخت تاریخ اجتماعی ایران، همدلی با رنج‌های انسانی، و لذت از نثری پرقدرت دارد که واقعیت را بی‌پرده نشان می‌دهد. احمد محمود، با قلمی صبور و دقیق، تار و پود زندگی روزمره به تصویر می‌کشد. او جزئیات را با چنان وسواسی می‌نگارد که گویی می‌خواهد هر ذره ازاین زندگی را برای آیندگان ثبت کند.