در کشاکش دین و دولت

تاریخ اسلام نه تنها با شبه جزیره عربستان بلکه با تاریخ ایران، اروپا و حتی شرق دور تا چین و هند گره خورده است. تاریخ اسلام تا زمان حیات پیامبر و حضور ایشان در میان قبایل عرب دارای روندی مشخص است. اما تاریخ همیشه پس از مرگ بزرگان، رهبران و پادشاهان روزهای دیگری را به خود دیده است. برای دین اسلام که تازه شکل گرفته و دنیایی جدید را به اعراب معرفی کرده این موضوع تاریخی شدت و حدت بیشتری داشته است. پیامبر و رهبر این جنبش جدید اعلام کرده بود که او آخرین پیامبر و آخرین دریافت کننده وحی الهی است. پس از مرگ پیامبر، اختلافات بر سر جانشینی وی به سرعت شروع شد. قبایل عرب که همیشه به شکل غیر متمرکز و بادیه‌نشینی زندگی کرده بودند و هیچ قبیله و یا شهری حکومت مرکزی را در دست نداشت، تنها تا زمان حیات پیامبر، داوطلبانه یا به اجبارف توانست اتحاد خود را تحت یک رهبری مرکزی حفظ کند. با مرگ پیامبر، مدعی‌های جدید پیامبری شروع به کار کردند و آنقدر پیش رفتند که ابوبکر اولین خلیفه که خود را خلیفه رسول‌الله و نه خلیفه‌الله می‌خاند مجبور به سرکوب این شورش‌ها و جنبش‌ها شد. رویدادهای سی سال اول پس از مرگ پیامبر پر از کشاکش بین قبایل و قدرت‌طلبان بود. کشاکشی که به تعبیر موحد کشاکش بین دین و دولت (قدرت) بود. درگیری و کشاکشی که ترکیبی از عقاید دینی و سیاسی را به خود مشغول کرده بود. این درگیری‌ها با گسترش اسلام و رشد قلمروهای تحت قدرت مسلمانان از اروپا تا ایران شدیدتر شد. سهم‌خواهی از فتوحات به دست آمده از عوامل رشد و گسترش این چندگانگی‌ها بین قبایل عرب بود. از مخالفت علی ابن ابی‌طالب با معاویه تا دخالت عایشه همسر پیامبر در مسائل سیاسی نمونه‌ای از شدت این اختلافات بود. اتفاقات این سی سال تاثیر بسیاری بر اندیشه اسلام در هر نقطه از خاورمیانه گذاشت و ریشه شکل‌گیری مذاهب و فرقه‌های مختلفی در میان جهان اسلام بود. از ایرانیانی که به دلیل فشارهای اعراب پیرو علی ابن ابی‌طالب و فرزندان او شده بودند تا مردم شام و مصر و مدینه که هر یک سمت و سوی فکری خاصی را دنبال کردند که توسط حاکمان آنها تبلیغ می‌شد. محمدعلی موحد به عنوان یکی از پژوهشگران برجسته تاریخ در کتاب «در کشاکش دین و دولت» به بررسی این سی سال و تاثیر آن بر جهان اسلام از زمان خوارج تا به وجود آمدن داعش و طالبان می‌پردازد.