کتاب «چشم‌هایش» نوشته بزرگ علوی یکی از برجسته‌ترین آثار ادبیات معاصر ایران است که در سال ۱۳۳۱ به نگارش درآمده و با نثری روان و گیرا، داستانی عاشقانه را در بستری سیاسی و اجتماعی روایت می‌کند. این رمان، زندگی استاد ماکان، نقاشی برجسته و مبارز سیاسی را به تصویر می‌کشد که در دوران خفقان رضاشاه پهلوی به دلیل فعالیت‌هایش علیه دیکتاتوری به تبعید فرستاده می‌شود و در آنجا به شکلی مرموز از دنیا می‌رود. داستان از زاویه دید ناظم مدرسه‌ای روایت می‌شود که شیفته یکی از تابلوهای استاد به نام «چشم‌هایش» است؛ تابلویی که چشم‌های زنی مرموز را نشان می‌دهد و به نظر می‌رسد رازی در پس آن نهفته است. ناظم کنجکاو برای کشف این راز، به جست‌وجوی زنی می‌رود که مدل این اثر بوده است.
وقتی ناظم پس از سال‌ها تلاش، این زن به نام فرنگیس را پیدا می‌کند، داستان وارد لایه‌ای عمیق‌تر می‌شود. فرنگیس، دختری از خانواده‌ای ثروتمند و زیبا، زندگی‌ای پرازتوجه و خواستگار داشته، اما هیچ‌کدام برایش معنادار نبوده‌اند. تنها استاد ماکان، با بی‌اعتنایی به زیبایی و جاذبه‌اش، او را مجذوب خود می‌کند. فرنگیس برای نزدیک شدن به او و جلب توجهش، به فعالیت‌های سیاسی مخفی استاد می‌پیوندد، اما عشقش به ماکان یک‌طرفه باقی می‌ماند. استاد نه فداکاری او را جدی می‌گیرد و نه به احساساتش پاسخ می‌دهد. در نهایت، هنگامی که ماکان توسط پلیس دستگیر می‌شود، فرنگیس برای نجات او از مرگ، به پیشنهاد ازدواج رئیس شهربانی تن می‌دهد، به شرطی که ماکان را به تبعید بفرستند نه اعدام. ماکان نجات می‌یابد، اما هرگز از این فداکاری آگاه نمی‌شود و در تبعید تابلوی «چشم‌هایش» را خلق می‌کند؛ اثری که زنی هوس‌باز و خطرناک را به تصویر می‌کشد، اما فرنگیس می‌داند که این چشم‌ها متعلق به او نیست و ماکان هرگز او را واقعاً نشناخته است.
ایده اصلی کتاب درهم‌آمیزی عشق، هنر و مقاومت نهفته است. بزرگ علوی با ظرافت نشان می‌دهد که چگونه عشق می‌تواند نیروی محرکه‌ای برای فداکاری باشد، حتی اگر بی‌پاسخ بماند. همچنین، نقش هنر به‌عنوان ابزاری برای بیان ناگفته‌ها و اعتراض به ستم برجسته است. تابلوی «چشم‌هایش» نمادی از احساسات سرکوب‌شده و رازهای پنهان است که خواننده را به تأمل در عمق شخصیت‌ها وا می‌دارد. از نکات مهم دیگر، نقد جامعه طبقاتی و سیاسی آن زمان است که در پس پرده عاشقانه، به‌خوبی حس می‌شود، بدون اینکه داستان را شعاری کند.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان و جوانان بالای ۱۸ سال مناسب است، زیرا درک لایه‌های عمیق عاشقانه، سیاسی و روان‌شناختی آن نیازمند بلوغ فکری است. افراد در این سنین می‌توانند بهتر با پیچیدگی‌های احساسی فرنگیس و تنش‌های اجتماعی دوره پهلوی ارتباط برقرار کنند. خوانندگان کم‌سن‌تر ممکن است تنها به سطح عاشقانه داستان بسنده کنند و ازعمق مفاهیم آن بی‌بهره بمانند.
نکات مفید مطالعه این کتاب شامل توجه به توصیفات دقیق بزرگ علوی از احساسات زنانه است که نشان‌دهنده مهارت او در شخصیت‌پردازی است. همچنین، خواندن با تمرکز بر زمینه تاریخی به درک بهتر فضای داستان کمک می‌کند. در نهایت، تأمل در پایان‌بندی و پرسش‌هایی که درباره شناخت واقعی انسان‌ها مطرح می‌کند، تجربه مطالعه را غنی‌تر می‌سازد. این کتاب اثری است که هم قلب را به تپش می‌اندازد و هم ذهن را به اندیشیدن وامی‌دارد.