رمان «دن کیشوت» نوشته‌ی میگل. د. سروانتس، شاهکاری ادبی است که در دو بخش در سال‌های ۱۶۰۵ و ۱۶۱۵ منتشر شد و به عنوان یکی از اولین رمان‌های مدرن شناخته می‌شود. این اثر، داستان مردی میان‌سال به نام آلونسو کیشانو را روایت می‌کند که در روستایی در اسپانیا زندگی می‌کند و با خواندن کتاب‌های شوالیه‌گری، ذهنش از واقعیت جدا می‌شود. او خود را «دن کیشوت» می‌نامد، شوالیه‌ای خیالی که قرار است جهان را از شر نجات دهد، و با همراهی خدمتکار ساده‌لوحش، سانچو پانزا، به سفری پرماجرا می‌رود.
داستان از جایی آغاز می‌شود که دن کیشوت، با زره‌ای کهنه و اسبی لاغر به نام روسینانته، تصمیم می‌گیرد به رسم شوالیه‌های افسانه‌ای، عدالت را برقرار کند. اما دنیای خیالی او با واقعیت تلخ برخورد می‌کند: آسیاب‌های بادی را غول می‌بیند و با آن‌ها می‌جنگد، گله‌ی گوسفندان را ارتش دشمن تصور می‌کند و میخانه‌ای کثیف را قلعه‌ای باشکوه می‌پندارد. سانچو، که زمینی‌تر و عمل‌گراست، سعی می‌کند او را به حقیقت بازگرداند، اما وفاداری‌اش به اربابش، او را در این ماجراهای مضحک همراه می‌کند. دن کیشوت همچنین عاشق دختری خیالی به نام دولسینه‌آ می‌شود که در واقع یک روستایی معمولی است، اما او با تخیلش، او را بانویی والامقام می‌بیند.
در طول سفر، دن کیشوت با آدم‌های مختلفی روبه‌رو می‌شود: از دهقانان و مسافران گرفته تا اشراف‌زادگان و راهزنان. هر ماجرا، ترکیبی از طنز و تراژدی است؛ او می‌خواهد قهرمان باشد، اما اغلب به سخره گرفته می‌شود یا شکست می‌خورد. با این حال، پشت این دیوانگی، صداقت و آرمان‌گرایی او نهفته است که خواننده را به فکر فرو می‌برد. در بخش دوم، سروانتس عمق بیشتری به شخصیت‌ها می‌دهد: دن کیشوت کم‌کم به پوچی مأموریتش پی می‌برد و سانچو، با وجود سادگی‌اش، حکمت‌هایی از خود نشان می‌دهد. در پایان، دن کیشوت به خانه بازمی‌گردد، بیمار می‌شود و در بستر مرگ، به عقل می‌آید و از خیالاتش دست می‌کشد، اما این پایان، بیشتر غم‌انگیز است تا آرامش‌بخش.
ایده‌ی اصلی کتاب، تضاد میان خیال و واقعیت، آرمان و عمل، و دیوانگی و عقل است. سروانتس با طنزی هوشمندانه، هم به نقد افراط در رمان‌های شوالیه‌گری می‌پردازد و هم پرسش‌هایی عمیق درباره‌ی هویت و هدف زندگی مطرح می‌کند. دن کیشوت، نماد انسانی است که در رویاهایش زندگی می‌کند، اما نمی‌تواند با دنیای واقعی کنار بیاید.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان بالای ۱۶ سال مناسب است؛ کسانی که بتوانند طنز تلخ و لایه‌های فلسفی آن را درک کنند. برای نوجوانان هم جذاب است، به‌ویژه اگر به داستان‌های ماجراجویانه علاقه‌مند باشند، اما ممکن است عمق آن را کامل نگیرند.
از کتاب‌های مشابه می‌توان به «گالیور» از جاناتان سوییفت، «کاندید» نوشته‌ی ولتر و «ماجراهای هاکلبری فین» اثر مارک تواین اشاره کرد که هر یک با طنز، به نقد جامعه و انسان پرداخته‌اند.
مطالعه‌ی کتاب «دن کیشوت» چه فوایدی دارد؟
اول، با طنزش، ذهن را سرگرم و سبک می‌کند. دوم، ما را به تأمل در آرمان‌ها و واقعیت‌های زندگی خودمان وامی‌دارد. سوم، قدرت ادبیات کلاسیک را نشان می‌دهد و لذتی ماندگار می‌بخشد. این کتاب، سفری است به قلب انسانی که میان رویاهایش و حقیقت گم شده است.