کتاب «آفتاب‌گردان‌های کور» نوشته‌ی آلبرتو مندس، اثری عمیق و تأثیرگذار است که جنگ داخلی اسپانیا را از زوایای مختلف به تصویر می‌کشد. این رمان درچهار بخش مجزا روایت می‌شود که هر بخش داستانی مستقل اما به‌هم‌پیوسته را در بر دارد. زمان وقوع داستان‌ها بین سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۲ است و مندس با ظرافت، تبعات جنگ را بر زندگی انسان‌ها نشان می‌دهد. او به‌جای تمرکز بر نبردهای بزرگ، به سراغ آدم‌های معمولی می‌رود که درگیر این فاجعه‌ی تاریخی شده‌اند. این انتخاب، کتاب را به اثری انسانی و ملموس تبدیل کرده که خواننده را به فکر فرو می‌برد.
داستان اول با کاپیتان ارتش فرانسیسکو فرانکو آغاز می‌شود؛ مردی که در آستانه‌ی پیروزی، از جنگ کناره‌گیری می‌کند. این تصمیم، سؤال‌هایی درباره وجدان، قدرت و مسئولیت در ذهن خواننده ایجاد می‌کند. مندس با این شخصیت نشان می‌دهد که حتی در میان خشونت و پیروزی، انسان می‌تواند به دنبال حقیقت درونی خود باشد. بخش دوم، زندگی شاعری جوان و نامزد باردارش را روایت می‌کند که درگیر فرار از جنگ هستند. این داستان، با توصیفاتی تکان‌دهنده، از بین رفتن آرزوها و امیدهای نسل جوان را در سایه‌ی جنگ به تصویر می‌کشد. بخش سوم از زبان لورنسو روایت می‌شود؛ کسی که کودکی‌اش را پس از جنگ به یاد می‌آورد و زخم‌های عاطفی آن دوران را بازگو می‌کند. بخش چهارم نیز به کشیشی به نام برادر سالوادور اختصاص دارد که با لحنی اعتراف‌گونه و سنگین، دیدگاه ملی‌گرایانه‌اش را بیان می‌کند.
یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی کتاب، استفاده از راویان متعدد با زبان‌ها و لحن‌های متفاوت است. این تنوع، به خواننده اجازه می‌دهد جنگ را از زوایای گوناگون ببیند و با شخصیت‌ها هم‌ذات‌پنداری کند. مندس با این شیوه، نه‌تنها عمق فاجعه را نشان می‌دهد، بلکه به خواننده یادآوری می‌کند که جنگ چگونه هویت، روابط و آینده‌ی انسان‌ها را نابود می‌کند. عنوان «آفتاب‌گردان‌های کور» خود نمادی است از انسان‌هایی که به دنبال نور و امیدند، اما درتاریکی جنگ گم شده‌اند.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان و جوانان بالای ۱۸ سال مناسب است. دلیل آن، محتوای سنگین و پیچیده‌ی احساسی و همچنین نیاز به درک زمینه‌های تاریخی و اجتماعی است که در داستان مطرح می‌شود. خوانندگان جوان‌تر ممکن است نتوانند به‌خوبی با مفاهیم عمیق و تلخ آن ارتباط برقرار کنند، اما برای بزرگسالانی که به تاریخ، ادبیات و تحلیل روان‌شناختی علاقه‌مندند، این اثر بسیار جذاب خواهد بود.
از نظرمحتوا، کتاب‌هایی مانند «کوری» اثر ژوزه ساراماگو، «صد سال تنهایی» نوشته‌ی گابریل گارسیا مارکز و«جنگ و صلح» از لئو تولستوی شباهت‌هایی با «آفتاب‌گردان‌های کور» دارند. «کوری» نیز مانند این کتاب، با نگاهی عمیق به فروپاشی انسانی در شرایط بحرانی می‌پردازد. «صد سال تنهایی» با روایت چندگانه و تأثیر تاریخ بر زندگی افراد، حال‌وهوایی مشابه دارد و «جنگ و صلح» هم با بررسی جنگ و پیامدهایش، در یک راستا قرار می‌گیرد.
مطالعه‌ی این کتاب چه فوایدی دارد:
نخست، درک عمیق‌تری از تأثیرات جنگ بر زندگی روزمره به خواننده می‌دهد و او را به تأمل درباره‌ی ارزش صلح وا می‌دارد. دوم، با ارائه‌ی دیدگاه‌های متنوع، مهارت هم‌ذات‌پنداری و تحلیل چندجانبه را تقویت می‌کند. سوم، زبان غنی و توصیفات قوی مندس، توانایی خواننده در لذت بردن از ادبیات باکیفیت را بالا می‌برد. در نهایت، این کتاب به ما یادآوری می‌کند که حتی در تاریک‌ترین لحظات، انسان‌ها می‌توانند به دنبال معنا و هویت خود باشند، و این درس بزرگی برای زندگی است.