کتاب «مرشد و مارگاریتا» نوشته‌ی میخاییل بولگاکف، رمانی است که مانند طوفانی از رنگ‌ها و صداها، خواننده را به مسکو دهه‌ی ۱۹۳۰ می‌برد؛ شهری خاکستری زیر سایه‌ی استالین که ناگهان با حضور شیطان و جادوی او به صحنه‌ای از هرج‌ومرج، طنز و شگفتی بدل می‌شود. این اثر، که بولگاکف سال‌ها در خفا و با روحی زخمی از سانسور و فشار نوشت و پس از مرگش در سال ۱۹۶۷ منتشر شد، شاهکاری چندلایه است که خیال، فلسفه و واقعیت را در هم می‌آمیزد. داستان در سه خط روایی موازی پیش می‌رود: آمدن ولند (شیطان) به مسکو، عشق آتشین و فداکارانه‌ی مرشد و مارگاریتا، و روایتی تخیلی از محاکمه‌ی عیسی مسیح به قلم مرشد. هر بخش، مانند تکه‌ای از یک آینه‌ی شکسته، بخشی از حقیقت زندگی را بازتاب می‌دهد.
ماجرا با ورود ولند، شیطانی با ظاهری متشخص و لبخندی زیرکانه، به همراه گروه عجیبش – از جمله بِهِموث، گربه‌ای سیاه و سخن‌گو، و کوروویف، دلقکی بلندقد – آغاز می‌شود. او با تردستی‌های جادویی و مجازات‌هایی طنزآمیز، زندگی روشنفکران متظاهر، بوروکرات‌های فاسد و مردمان ساده‌لوح را زیرورو می‌کند. ولند در این رمان، تنها یک نیروی شر نیست؛ او مانند جراحی است که با تیغ طنز، زخم‌های پنهان جامعه‌ی سرکوب‌شده را می‌شکافد و ریاکاری و طمع را رسوا می‌کند. در این میان، مارگاریتا، زنی زیبا، باهوش و عاشق، وارد بازی می‌شود. او برای نجات مرشد، نویسنده‌ای که به دلیل نوشته‌هایش به دیوانگی و انزوا کشیده شده، با ولند پیمان می‌بندد و در جشنی شیطانی، ملکه‌ی ارواح و جادوگران می‌شود. این فداکاری، عشق او را به نیرویی فراتر از جادوی ولند تبدیل می‌کند.
مرشد، که نام واقعی‌اش هرگز فاش نمی‌شود، نویسنده‌ای است که رمانی درباره‌ی پونتیوس پیلاطس، حاکم رومی اورشلیم، و عیسی مسیح نوشته است. این روایت، که در دل رمان اصلی گنجانده شده، با نگاهی انسانی و عمیق، پیلاطس را مردی نشان می‌دهد که در برابر حقیقت می‌ایستد اما از ترس و تردید به دام خیانت می‌افتد. این بخش، پرسش‌هایی درباره‌ی شجاعت، گناه و رستگاری مطرح می‌کند که با زندگی مرشد در مسکو پیوند می‌خورد. او پس از سوزاندن دست‌نوشته‌هایش و بستری شدن در آسایشگاه روانی، با کمک مارگاریتا و ولند به آرامشی غریب می‌رسد؛ نه بهشت، بلکه جایی میان مرگ و زندگی.
ایده‌ی اصلی کتاب، بازی با مفاهیم خیر و شر، آزادی و اسارت است. بولگاکف نشان می‌دهد که شیطان می‌تواند عدالت را اجرا کند و عشق، حتی در دل تاریکی، نوری بیافریند. طنز سیاه رمان، که گاه به خنده و گاه به تأمل وامی‌دارد، نقدی تند به جامعه‌ی استالینی و هر سیستمی است که خلاقیت و حقیقت را خفه می‌کند. پایان داستان، با پرواز مرشد و مارگاریتا به سوی ناکجا، پیام امید و رهایی را در دل سیاهی می‌گستراند.
این کتاب برای افراد بالای ۲۰ سال مناسب است، زیرا پیچیدگی‌های فلسفی، طنز چندلایه و ارجاعات تاریخی‌اش نیازمند تجربه و تأمل است. از کتاب‌های مشابه می‌توان به «فاوست» از گوته، «جنایت و مکافات» داستایفسکی، و «کافکا در کرانه» نوشته‌ی هاروکی موراکامی اشاره کرد.
مطالعه‌ی «مرشد و مارگاریتا» مانند قدم زدن در رویاهایی است که هم وحشی‌اند و هم آشنا. این کتاب شما را به خندیدن به پوچی‌ها، گریستن بر عاشقان و اندیشیدن به آزادی دعوت می‌کند. با هر صفحه، شجاعت ایستادگی در برابر ستم و ارزش عشق حقیقی را به یادتان می‌آورد و شما را با این پرسش تنها می‌گذارد: آیا زندگی، خود بزرگ‌ترین جادوی شیطان نیست؟