«سمفونی مردگان» نوشته عباس معروفی یکی از شاهکارهای ادبیات معاصر ایران است که با زبانی شاعرانه و ساختاری چندلایه، تراژدی خانواده‌ای را در شهر اردبیل روایت می‌کند. داستان در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ خورشیدی رخ می‌دهد و حول محور زندگی آیدین، شاعر و روشنفکری حساس، و خانواده سنتی‌اش می‌چرخد. خانواده اورخانی شامل پدر سخت‌گیر و تاجر به نام جابر، مادر مهربان اما منفعل، و سه فرزند دیگر است: یوسف، برادر دوقلوی آیدین که در کودکی در اثر حادثه‌ای عقلش را از دست می‌دهد، اورهان که راه پدر را ادامه می‌دهد، و عذرا، دختری آرام و شکننده. این رمان، سمفونی‌ای از مرگ تدریجی روابط انسانی، آرزوها و هویت‌هاست که در پس‌زمینه‌ای از سنت، تعصب و تحولات اجتماعی نواخته می‌شود.
داستان از زوایای مختلف روایت می‌شود و با رفت‌وبرگشت‌های زمانی، زندگی آیدین را از کودکی تا بزرگسالی نشان می‌دهد. او که ذهنی خلاق و متفاوت دارد، از همان ابتدا با پدرش، جابر، در تضاد است. جابر، مردی خشک و متعصب، ارزشی برای هنر و خیال‌پردازی قائل نیست و تنها به تجارت و حفظ آبروی خانواده می‌اندیشد. این تضاد وقتی شدت می‌گیرد که آیدین عاشق سورملینا، دختری مسیحی و از طبقه‌ای متفاوت، می‌شود. جابر این عشق را برنمی‌تابد و با نابود کردن کتاب‌ها و نوشته‌های آیدین، او را به انزوا می‌کشاند. در نقطه اوج تراژدی، یوسف، برادر دوقلو، که به شکلی نمادین نیمه دیگر وجود آیدین است، به دست اورهان کشته می‌شود و این مرگ، آیدین را به جنون و نابودی کامل می‌رساند.
ایده اصلی کتاب، تقابل سنت و مدرنیته، و نابودی فردیت در برابر فشارهای خانوادگی و اجتماعی است. معروفی با ظرافت نشان می‌دهد که چگونه تعصب و نادانی می‌تواند زندگی‌ها را به تباهی بکشاند. مرگ، چه جسمانی و چه روحی، در سراسر رمان حضور دارد و هر شخصیت به‌نوعی قربانی این سمفونی غم‌انگیز می‌شود. از نکات برجسته، شخصیت‌پردازی عمیق و استفاده از نمادها مانند کبوترها (آزادی آرزوها) و برف (سردی و مرگ) است که به داستان عمق می‌بخشد. عشق نافرجام آیدین و سورملینا نیز نشانه‌ای از تلاش برای رهایی از قیدوبندهای جامعه‌ای بسته است.
این کتاب بیشتر برای بزرگسالان و جوانان بالای ۲۰ سال مناسب است. پیچیدگی‌های روایی، فضای سنگین احساسی و مفاهیم عمیق فلسفی و اجتماعی آن نیازمند تجربه زیسته و بلوغ فکری است. خوانندگان جوان‌تر ممکن است از درک لایه‌های پنهان داستان و بار غم‌انگیز آن ناتوان بمانند و تنها سطح ظاهری ماجرا را دنبال کنند.
نکات مفید مطالعه این کتاب شامل توجه به ساختار غیرخطی روایت است که مانند یک پازل، با صبر و دقت معنا می‌یابد. همچنین، تمرکز بر نمادها و زبان شاعرانه معروفی به درک بهتر فضای داستان کمک می‌کند. خواننده باید آماده مواجهه با احساسی سنگین باشد و در عین حال، از تأمل در پرسش‌هایی درباره هویت، آزادی و مرگ لذت ببرد. این رمان اثری است که هم روح را به لرزه درمی‌آورد و هم ذهن را به چالش می‌کشد.