«گیله‌مرد» نوشته بزرگ علوی مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه است که با نثری ساده و تأثیرگذار، زندگی مردم عادی، مبارزات اجتماعی و احساسات انسانی را در بستر تاریخ معاصر ایران به تصویر می‌کشد. این کتاب که در دهه ۱۳۲۰ منتشر شد، شامل شش داستان است: «گیله‌مرد»، «کینه»، «بی‌گناه»، «قربانی»، «زن بدکاره» و «سرباز سرِ راه». معروف‌ترین داستان این مجموعه، «گیله‌مرد»، زندگی مردی روستایی و مبارز را روایت می‌کند که در برابر ظلم و ستم ایستادگی می‌کند و نمادی از مقاومت مردم ساده اما شجاع ایران است.
داستان «گیله‌مرد» درباره مردی از دیار گیلان است که با همسر و دو فرزندش زندگی آرامی دارد. اما این آرامش با ورود دو سرباز فراری که از او پناه می‌خواهند، به هم می‌ریزد. گیله‌مرد ابتدا از ترس گرفتاری، تردید می‌کند، اما حس انسان‌دوستی و عدالت‌خواهی او را وادار به کمک می‌کند. وقتی مأموران حکومتی به دنبال سربازان می‌آیند، گیله‌مرد با شجاعت با آن‌ها روبه‌رو می‌شود و در نبردی نابرابر کشته می‌شود. مرگ او نه فقط پایان زندگی‌اش، بلکه فریادی خاموش علیه ستم و نشانه‌ای از فداکاری برای دیگران است. دیگر داستان‌ها نیز به موضوعاتی چون فقر، بی‌عدالتی، و کشمکش‌های درونی انسان‌ها می‌پردازند. مثلاً در «کینه»، مردی پس از سال‌ها برای انتقام از قاتل برادرش بازمی‌گردد، اما با دیدن پیری و ناتوانی او، از کینه دست می‌کشد.
ایده اصلی کتاب، نمایش روحیه مبارزه و انسانیت در برابر سختی‌هاست. بزرگ علوی با شخصیت‌پردازی قوی و توصیفات زنده از طبیعت و زندگی روستایی، خواننده را به دنیای مردمانی می‌برد که در عین سادگی، عمیقاً انسانی و مقاوم‌اند. از نکات برجسته، توجه به مسائل اجتماعی مانند ظلم حکومتی و نابرابری طبقاتی است که در دهه‌های پرآشوب دوره پهلوی ریشه دارد. زبان روان و صمیمی علوی، داستان‌ها را به تجربه‌ای نزدیک و ملموس تبدیل می‌کند، گویی خواننده خود شاهد ماجراهاست.
این کتاب بیشتر برای جوانان بالای ۱8 سال و بزرگسالان مناسب است. درک زمینه تاریخی، احساسات پیچیده شخصیت‌ها و پیام‌های اجتماعی آن نیازمند سطحی از بلوغ فکری است. خوانندگان کم‌سن‌تر ممکن است از عمق مفاهیم و تلخی برخی پایان‌ها بهره کافی نبرند و تنها به رویه ی داستانی آن بسنده کنند.
کتاب‌هایی با محتوای مشابه شامل «همسایه‌ها» نوشته احمد محمود است که زندگی مردم عادی و مبارزاتشان را نشان می‌دهد، «جای خالی سلوچ» از محمود دولت‌آبادی که به مقاومت در برابر سختی‌ها می‌پردازد، و «سمفونی مردگان» اثر عباس معروفی که روحیه مبارزه و تراژدی را در هم می‌آمیزد.
نکات مفید مطالعه این کتاب شامل توجه به سادگی ظاهری و عمق پنهان داستان‌هاست؛ هر روایت، لایه‌هایی از احساس و معنا دارد که با تأمل آشکار می‌شود. خواندن با تمرکز بر توصیفات طبیعت و حال‌وهوای روستایی، حس داستان را زنده‌تر می‌کند. همچنین، اندیشیدن به انتخاب‌های شخصیت‌ها و پیام‌های اجتماعی، تجربه مطالعه را غنی می‌سازد. «گیله‌مرد» اثری است که هم دل را به درد می‌آورد و هم ذهن را به فکر وا می‌دارد، و خواننده را با تصویری از شجاعت و انسانیت در دل تاریکی‌ها تنها می‌گذارد.